Prawo w eventach cz. 8: WYKORZYSTANIE IKON KULTURY MASOWEJ W DZIAŁALNOŚCI EVENTOWEJ - ZARYS TEMATYKI
Ikony kultury masowej oraz możliwość wykorzystania ich wizerunku lub nazwiska stanowią ważne zagadnienie w działalności eventowej. Ich oddziaływanie społeczne jest sprawdzone i silne. Ikony pop-kultury są obecne wszędzie - w prasie, w sztuce, reklamie a także w działalności związanej z eventami. Jednak obecność w środkach masowego przekazu, może prowadzić do mylnego przekonania, że nawiązywanie do wizerunku i sławy ikon masowej kultury w działalności eventowej nie wymaga żadnych „formalności”.
Potocznie używany termin ikony kultury masowej obejmuje bardzo szeroki katalog osób i postaci. Ikonami podkultury są zarówno aktorzy (Marylin Monroe), muzycy (Bob Marley), artyści (Salvador Dali), naukowcy (Albert Einstein), rewolucjoniści (Che Guevara), kreacje aktorskie (Hanibal Lecter), postaci z kreskówek (Superman).
Nawiązania do ikon kultury masowej mogą mieć różną formę - czasami prowadzący imprezy sceniczne przebierają się za ikony, albo na ekranach w formie animacji towarzyszących widowisku scenicznemu pojawiają się powszechnie znane postaci. Często ikony masowej kultury wykorzystywane są do reklamy eventu a niektórym wydarzeniom nadawane są nazwy nawiązujące do imion, nazwisk pseudonimów sławnych postaci. Zdarzają się także samodzielne występy np. w formie kabaretu, pastiżu, parodii czy karykatury wybranych idoli.
W zależności od specyfiki ikony oraz sposobu jej wykorzystania w działalności eventowej zastosowanie mogą mieć różne regulacje prawne. Z uwagi na charakter niniejszego tekstu poniżej omawiam tylko wybrane z nich.
Wizerunek
Najczęściej formą wykorzystywania w działalności eventowej ikon masowej kultury jest rozpowszechnianie wizerunku żyjących lub zmarłych ikon masowej kultury. Zgodnie z prawem polskim wizerunek chroniony jest jako dobro osobiste człowieka. Ochrona wizerunku została przewidziana w przepisach kodeksu cywilnego i prawa autorskiego. Przepisy te należy stosować łącznie. Prawo do wizerunku jest chronione na podstawie art. 23 K.C. jak i przepisu art. 81 Pr. Aut. Wyżej wspomniane przepisy poza wyjątkami wprost wskazanymi w ustawie gwarantują każdej osobie wyłączność decydowania o charakterze i sposobie publicznego udostępnienia swojego wizerunku.
Zgoda na wykorzystanie wizerunku
Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Jednocześnie prawo autorskie przewiduje trzy wyjątki od tej zasady. Pierwszy wyjątek dotyczy sytuacji, gdy dana osoba otrzyma umówioną zapłatę za pozowanie. Nie należy jednak tego wyjątku interpretować rozszerzająco - wynagrodzenie za pozowanie zastępuje zgodę na wykorzystanie wizerunku tylko na rzecz osoby, która to wynagrodzenie zapłaciła. Drugi wyjątek dotyczy rozpowszechniania wizerunku osób powszechnie znanych, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nie funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych. Publikowanie wizerunków osób powszechnie znanych, które nie zostały wykonane w związku z pełnieniem przez nie funkcji publicznych wymaga ich wyraźnej zgody, na zasadach dotyczących wszystkich innych obywateli. Trzeci wyjątek obejmuje rozpowszechnianie wizerunku osób stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Należy zaznaczyć, że wszystkie wymienione powyżej wyjątki znajdują zastosowanie do rozpowszechniania wizerunków w ramach działań informacyjnych, ew. artystycznych czy edukacyjnych. Nawet w przypadku osób powszechnie znanych sfotografowanych w związku z pełnieniem przez nie funkcji publicznych nie można mówić o całkowitej dowolności prasy i mediów w rozpowszechnianiu wspomnianych wizerunków. Zgodnie z poglądami większości nauki prawa, swoboda ta dotyczy wyłącznie wykorzystania takiego wizerunku w celu przedstawiania lub relacjonowania wykonywania przez portretowanego funkcji zawodowych, społecznych lub politycznych. Jednak, wyjątki te nie stanowią podstawy do korzystania z wizerunku osób powszechnie znanych w działalności komercyjnej. Większość działań eventowych będzie mieć charakter komercyjny, w szczególności eventy związane z reklamą i promocją.
Co do zasady ustawodawca wymaga zgody osoby przedstawionej na wizerunku zarówno na sam fakt rozpowszechnienia wizerunku, jak również na sposób jego rozpowszechnienia. Takie zezwolenie dla swej ważności musi być wyrażone w sposób wyraźny, szczegółowo precyzujący zakres wyrażonej zgody, a także musi mu towarzyszyć świadomość wynikających z niego konsekwencji. Jak podkreśla się w doktrynie osoba udzielająca zgody musi mieć pełną świadomość nie tylko formy przedstawienia jej wizerunku, ale także miejsca i czasu publikacji, zestawienia z innymi wizerunkami i towarzyszącego komentarza. Tylko bowiem w takim przypadku można mówić o realności kontroli nad wykorzystywaniem własnego wizerunku przez osoby trzecie. Należy przy tym pamiętać, że to na organizatorze eventu będzie spoczywać obowiązek udowodnienia, że uzyskał odpowiednie zezwolenia. Dlatego najlepszym zabezpieczeniem jest odbieranie pisemnych oświadczeń lub zawieranie umów na piśmie.
Wykorzystanie wizerunku osób nieżyjących wymaga zgody ich spadkobierców. Zgodnie prawem autorskim prawo ochrony wizerunku zmarłego przysługuje małżonkowi, a w jego braku kolejno: zstępnym (dzieciom, wnukom), rodzicom, rodzeństwu, zstępnym rodzeństwa (bratankom, siostrzenicom i ich dzieciom, wnukom, etc.). Roszczeń tych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od śmierci tych osób.
Odpowiedzialność za naruszenie prawa do wizerunku
Naruszenie prawa do wizerunku naraża organizatora eventu na postępowanie sądowe. Osoba, której wizerunek zostanie naruszony może żądać zaniechania takiego działania. W praktyce może to oznaczać np., że będzie konieczne wycofanie wszystkich plakatów promujących dany event, co wiązać się będzie z dotkliwymi konsekwencjami organizacyjnymi i finansowymi.
Organizator może także być zobowiązany do usunięcia skutków rozpowszechniania wizerunku bez zgody osoby przedstawionej na zdjęciu np. poprzez złożenie publicznego oświadczenia, co może mieć wpływ na renomę eventu jak i samego organizatora. Ponadto organizator może zostać pociągnięty do odpowiedzialności finansowej. Jeżeli naruszenie wizerunku było zawinione osoba, której wizerunek bezprawnie rozpowszechniono może żądać zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub odszkodowania (jeśli wykaże, że w związku z rozpowszechnianiem wizerunku doszło do powstania szkody majątkowej).
Autor: Mec. Katarzyna Marek
Katarzyna Marek - prawnik, absolwentka UJ, aplikantka w warszawskiej izbie adwokackiej, współpracuje z kancelarią Leśnodorski Ślusarek i Wspólnicy. Specjalizuje się w prawie mediów i prawie własności intelektualnej.
Kancelaria Leśnodorski Ślusarek i Wspólnicy sp.k.